17-18.09.2011 r. - Ukraina - w 72. rocznicę września 1939 roku - Stowarzyszenie Weteranów Polskich Formacji Granicznych

17-18.09.2011 r. - Ukraina - w 72. rocznicę września 1939 roku

W dniach 17-18 września 2011 roku członkowie Stowarzyszenia Weteranów Polskich Formacji Granicznych oraz funkcjonariusze Straży Granicznej odbyli podróż historyczno – patriotyczną do miejscowości Tynne, Równe i Zdołbunów na Ukrainie. Zakwaterowaniem zajęli się księża z parafii rówieńskiej, mieszczącej się w dawnym kościele garnizonowym oraz Towarzystwo Miłośników Wołynia i Polesia – Oddział Olsztyn.

Teren, po którym miała się poruszać delegacja jest wyjątkowy, gdyż właśnie tam toczyły się walki w 1939 r. na odcinku fortyfikacji obsadzonych przez Korpus Ochrony Pogranicza. Ich historia rozpoczęła się jednak dużo wcześniej, kiedy budowane od 1928 r. przez Sowietów umocnienia były traktowane z dużą uwagą przez polskich wojskowych. Dlatego też rozpoczęto studia operacyjno – terenowe, które miały na celu wypracowanie założeń budowy fortyfikacji po stronie polskiej w oparciu o strukturę terenu, naturalne przeszkody oraz wykorzystanie umocnień niemieckich i austriackich z I wojny światowej. W wyniku gier strategicznych ustalono przewidywalny kierunek natarcia sił sowieckich: Baranowicze – Białystok, Równe – Lublin, Tarnopol – Lwów, co wyznaczało wyjątkową rolę odcinkowi „Sarny”. Jego zadaniem miało być zatrzymanie i opóźnienie nieprzyjaciela w celu wyprowadzenia kontruderzenia skrzydłami. Do osiągnięcia tego celu należało działać w oparciu o umocnienia stałe rozciągające się od jeziora Somino do Horynia. Zakładano, iż do 1940 na Polesiu będą wzniesione następujące liczby schronów bojowych: odcinek "Hancewicze" (długość 120 km) - 175 obiektów; odcinek "Łuniniec" (długość 140 km) - 127 obiektów; odcinek "Sarny" (długość 170 km) - 358 obiektów. Inspektor Armii generał broni Kazimierz Sosnkowski w roku 1936 szacował uzbrojenie fortyfikacji na 114 dział, w tym 70 tradytorowych (wyłącznie do ognia bocznego) i 44 w wieżach pancernych, 700 ckm, 430 rkm, oraz 100 moździerzy ukrywanych w schronach, prowadzących ogień z pozycji polowych. Wzrastające napięcia w stosunkach polsko – niemieckich spowodowały, że przeniesiono nacisk na budowę umocnień granicy z III Rzeszą. Na odcinku „Sarny” wybudowano 188 schronów bojowych, a na innych pozostały w sferze studium. Z części schronów zdemontowano część uzbrojenia, które wysłano na zachód, w innych brakowało elementów wyposażenia. W dniu 17 września 1939 r. około godziny 3.00 (5.00 czasu moskiewskiego) wojska sowieckie przekroczyły na całej długości granicę polską. Na obszarze południowego Polesia i Wołynia wdarła się Północna Grupa Armijna komdiwa Sowietnikowa, wspierana przez oddziały 19 i 20 Okręgu Pogranicznego. Na północ od Słuczy granicę przekroczyła 60 DS, posuwając się na Tyszycę i Tynne. Na stacjach w Sarnach i Niemowiczach 17 września rano przystąpiono do rozładowywania transportów z polskimi baonami fortecznymi, które miały wyjechać na front walki z Niemcami. W ciągu następnych dni plutony przygotowywały fortyfikacje do walki, nawiązywano łączność uzupełniano zapasy amunicji. W dniach 19 – 21 września toczyły już się walki na głównej linii fortyfikacji. Armia Czerwona stosowała taktykę doprowadzenia do złamania systemu ogni zaporowych obrony, związania schronów bojowych walką bezpośrednią oraz paraliżowania ich ogniem artylerii i dział czołgowych. Jednocześnie następowało zneutralizowanie sąsiednich odcinków, przez wiązanie ich walką ogniową. Saperzy sowieccy podkładali ładunki bezpośrednio pod wejścia do schronów, aby umożliwić piechocie wtargnięcie do ich wnętrza. W przypadkach, gdy było to niemożliwe, schrony podpalano przy użyciu czołgów chemicznych typu OT-26, OT-130, osłanianych przez czołgi T-26. Mimo przewagi nieprzyjaciela oraz niedostatków obrony, 4 kompania w obronie sektora "Tynne" wiązała walką 224 ps, razem z baonem 76 pp wstrzymała marsz 60 DS w stosunku do pozostałych jednostek 5 A o 3-5 dni, a jednocześnie umożliwiła bezpieczne wycofanie sił głównych pułku KOP "Sarny" i połączenie ich z wojskami grupy gen. bryg. W. Orlik - Rückemanna. W tym czasie części załóg schronów udało się także przebić przez pierścień wojsk sowieckich i połączyć z siłami głównymi. Tam w jednym z bunkrów poległ m.in. ppor. Jan Bołbott.

W dniu 17 września 2011 r. delegacja zwiedziła bunkier bojowy w miejscowości Antonówka, a następnie udała się do m. Tynne nad rzeką Słucz, gdzie odbyły się uroczystości związane z 72. rocznicą napaści Rosji Sowieckiej na Polskę. Harcerski program obchodów zaprojektował podharcmistrz Krzysztof Gargas z Olsztyna oraz Komendant Hufca „Wołyń” podharcmistrz Aleksander Radica, którzy z harcerzami Harcerstwa Polskiego na Ukrainie i z Polski wraz z delegacjami przybyłymi z Polski złożyli symboliczną wiązankę kwiatów przy wysadzonym bunkrze 4 kompanii Baonu Fortecznego KOP „Sarny”, na którym znajduje się tablica pamiątkowa „W hołdzie żołnierzom Korpusu Ochrony Pogranicza poległym we wrześniu 1939 r., Harcerki i Harcerze Harcerstwa Polskiego na Ukrainie ZHR”.

Uroczystość rozpoczęła się modlitwą ukraińskich i polskich duchownych, a następnie głos zabrali przedstawiciel lokalnego samorządu wójt Aleksander Szmaluk oraz Wicekonsul Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej p. Krzysztof Wasilewski.

W trakcie uroczystości uhonorowano Pamiątkową Odznaką KOP, nadawaną przez Stowarzyszenie Weteranów Polskich Formacji Granicznych, p. Anatola Sulika, który od dwudziestu lat opiekuje się polskimi cmentarzami na Ukrainie. Wydarzenie to miało szczególny wymiar, gdyż jest on krewnym generała Nikodema Sulika, który we wrześniu 1939 roku dowodził rejonem umocnionym.

Delegacja zapoznała się następnie z wystawą fotogramów, poświęconą umocnieniom nad rzeką Słucz. Ekspozycja mieści się w Pałacu Małyńskich, w którym stacjonował sztab jednostki fortecznej a aktualnie jest w zarządzie miejscowej szkoły. Kolejnym miejscem do którego udała się delegacja, był bunkier bojowy KOP umiejscowiony we wsi obok cerkwi.

Wieczornicy harcerskiej przy ognisku towarzyszyły natomiast wspomnienia i opowieści historyczne, które były prawdziwą lekcją historii dla najmłodszych uczestników. Przedstawiciel Centralnego Ośrodka Szkolenia Straży Granicznej w Koszalinie ppłk SG dr Wojciech GROBELSKI (harcmistrz) zapoznał zgromadzonych zuchów i harcerzy z tradycjami polskich formacji granicznych.

Następnego dnia w m. Równe, podczas uroczystej mszy świętej w kościele pod wezwaniem świętych Apostołów Piotra i Pawła i Miłosierdzia Bożego, celebrowanej przez ks. Inf. dr. Juliana Żołnierkiewicza z Olsztyna, odbyło się przekazanie sztandaru Hufcowi Harcerskiemu „Wołyń”, ufundowanego przez Towarzystwo Miłośników Wołynia i Polesia – Oddział Olsztyn, wsparte przez Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Po mszy odbyła się defilada uczestników uroczystości, jak również funkcjonariuszy Straży Granicznej, na cmentarz w Równem do grobu ks. hm. Mariana Luzara (przedwojennego naczelnego kapelana ZHP) przy którym odbył się harcerski apel poległych, a następnie delegacje złożyły wieńce i zapaliły znicze.

W uroczystościach wzięli udział między innymi: Wicekonsul Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Łucku Pan Krzysztof Wasilewski oraz Wicemarszałek Województwa Warmińsko-Mazurskiego Pani Anna Wasilewska. Centrum Szkolenia Straży Granicznej w Kętrzynie reprezentował chor. sztab. SG Edward Milewski, Podlaski Oddział Straży Granicznej – ppłk SG Jan Nikołajuk, Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej w Koszalinie – ppłk SG dr Wojciech Grobelski, Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie p. Miłosz Filipowiak. Grupie Stowarzyszenia Weteranów Polskich Formacji Granicznych przewodniczył Prezes p. Waldemar Bocheński oraz Wiceprezes płk SG rez. Kajetan Szczepański.

ppor. Jan Bołbott – ur. 28 kwietnia 1911 roku w Wilnie w rodzinie urzędników kolejowych. Ojciec Jan Bołbott, ur. 1882 r., pracował w Dyrekcji Okręgowej Polskich Kolei Państwowych w Wilnie, gdzie osiągnął stanowisko starszego asesora, zmarł w 1937 r. Matka Bronisława z Wilczyńskich, ur. W 1889 r. w Wilnie, była urzędniczką kolejową. W latach 1915 – 1919 rodzina Bołbottów przebywała w Rosji, dokąd została ewakuowana. Po powrocie do Wilna zamieszkali przy ul. Wiwulskiego 12/12. Pod względem materialnym rodzinie Bołbottów nie wiodło się najlepiej. Na trudności finansowe nałożyły się poważna choroba matki, a wcześniej zwolnienie jej z pracy. W 1921 roku Jan Bołbott rozpoczął naukę w Gimnazjum im. Króla Zygmunta w Wilnie, gdzie kolegą szkolnym był Czesław Miłosz. W dniu 4 czerwca 1930 roku otrzymał świadectwo dojrzałości. Również w 1930 roku rozpoczął studia prawnicze na Wydziale Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie. Lecz studia komplikowały bardzo trudne warunki materialne spowodowane ciężką i długotrwałą chorobą ojca, dlatego był zmuszony do podjęcia pracy. 19 września 1934 roku został wcielony jako legionista do 6. Pułku Piechoty Legionów w Wilnie, gdzie ukończył kurs podchorążych rezerwy z wynikiem bardzo dobrym i uzyskał stopień plutonowego. 1 października przeniesiono go do rezerwy. W 1935 r. wyjechał z Wilna do Lublina, podejmując studia prawnicze na Wydziale Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Na czwartym roku studiów złożył pracę magisterską pt.”Zasady nabycia i utraty obywatelstwa w prawie polskim”. Niestety do obrony pracy nie doszło. W 1936 r. został powołany na ćwiczenia wojskowe do 6. Pułku Piechoty Legionów w Wilnie, gdzie otrzymał stopień sierżanta. W dniu 1 stycznia 1937 roku mianowano go podporucznikiem rezerwy.

W sierpniu 1939 r. ppor. Jan Bołbott został zmobilizowany i przydzielony do Batalionu Fortecznego „Sarny”, wchodzącego w skład Pułku Korpusu Ochrony Pogranicza „Sarny” pod dowództwem ppłk. Nikodema Sulika.

Podporucznik Jan Bołbott dowodził plutonem Korpusu Ochrony Pogranicza, który - podczas sowieckiej agresji na Polskę 17 września 1939 r. - bronił fortyfikacji w miejscowości Tynne. Żołnierze KOP nie tylko stawili opór, ale również zadali najeźdźcom dotkliwe straty. Żołnierze mając świadomość kończącej się amunicji, odrzucili propozycję poddania się. 20 września 1939 r. ppor. Jan Bołbott wraz z 49 żołnierzami zginął, gdy sowieci podpalili fortyfikacje „Tynne”.

Ponadto:

1 czerwca 1989 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie Ryszard Kaczorowski odznaczył pośmiertnie Jana Bołbotta Krzyżem Srebrnym Orderem Virtuti Militari.
25 września 2004 imię ppor. rez. Jana Bołbotta otrzymała Strażnica Straży Granicznej w Dołhobrodach (aktualnie Placówka Nadbużańskiego Oddziału Straży Granicznej).
17 września 2008 w Lublinie, w budynku Collegium Iuridicum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II przy ulicy Spokojnej, została odsłonięta tablica upamiętniająca Jana Bołbotta.
17 grudnia 2009 Rada Miasta Lublina nadała jednej z ulic miasta imię Jana Bołbotta.