Historia Stowarzyszenia Weteranów Polskich Formacji Granicznych
Zygmunt Andrzej Kowalczyk Warszawa, dnia 29 lutego 2012 r.
mjr w st.spocz.
29 lutego 2012 roku odbyło się spotkanie w Komendzie Głównej Policji w Warszawie, na które zostali zaproszeni Tadeusz Niedziela, Waldemar Bocheński i Kajetan Szczepański. Tematem spotkania były wspomnienia z okresu 1992-1997, czyli początków działalności Stowarzyszenia Weteranów Polskich Formacji Granicznych.
Pierwsza rocznica utworzenia, już nie wojskowej, lecz policyjnej formacji granicznej (Straży Granicznej) w Polsce wolnej, stała się sposobnością do powołania także organizacji skupiającej żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza i SG II RP. W tym czasie Komendant Główny SG płk Jan Wojcieszczuk wydał stosowną decyzję powołującą do organizacji obchodów pierwszej rocznicy Komitet Organizacyjny Utworzenia SG III RP. Na przewodniczącego Komitetu wyznaczono mjr Zygmunta A.Kowalczyka, a na sekretarza płk Tadeusza Niedzielę. Równolegle działał Komitet Upamiętniający Oficerów KOP i SG – Cichociemnych. W składzie tego Komitetu UO KOP I SG II RP byli między innymi: córka gen. Grota-Roweckiego, Pani Irena Rowecka- Mielczarska, kpr. Stanisław Buczak z Warszawy, kpr. Zygmunt Syryczyński z Kruszwicy (przewodniczący Klubu żołnierzy KOP). To oni byli uczestnikami wmurowania pierwszej tablicy na ścianie frontowej siedziby KGSG. Fundatorem tej, już dziś historycznej tablicy była KGSG, dane do umieszczenia na tablicy zapewnił wymieniony Komitet.
We wrześniu 1992 roku w Węgierskiej Górce odbywało się tradycyjne spotkanie żołnierzy KOP, po raz pierwszy z udziałem przedstawicieli kierownictwa KG. W miejscowości tej istniał, przy ogromnym wsparciu władz samorządowych, Klub Obrońców Węgierskiej Górki – żołnierzy września 1939 roku, który zrzeszał 68 żołnierzy KOP i 3 funkcjonariuszy SG II RP. Klub był przez władze gminy honorowany, działał od 17 lat. Kierownictwo Klubu od 1992 r. zawsze zapraszało kierownictwo KGSG na coroczne spotkania. W tych spotkaniach miałem zaszczyt uczestniczyć. Należy podkreślić o koncepcji utworzenia organizacji skupiającej wszystkich żołnierzy KOP i SG II RP.W czasie tych spotkań wielokrotnie dyskutowano taką potrzebę, która spotkała się z życzliwym poparciem ze strony kierownictwa KGSG.
Członkowie Klubu zostali zaproszeni do Warszawy na rozmowy organizacyjne. Na polecenie Zastępcy Komendanta Głównego SG płk Ryszarda Dobrowolskiego zostałem wyznaczony na głównego organizatora Społecznego Zespołu Upamiętniającego Tradycje Żołnierzy KOP. Na spotkanie Zespołu z inicjatywy Biskupa Polowego gen. Sławoja Leszka Głódzia zaproszony został płk rez. Jan Sadowski – fundator tablicy upamiętniającej żołnierzy, która została umiejscowiona w roku 1993 w Katedrze Polowej Wojska Polskiego. W uzupełnieniu nadmieniam, że płk Sadowski skupiał wokół siebie grono przyjaciół z okolic Warszawy służących w KOP-ie i SG II RP. W 1993 roku do Zespołu przystąpił Pan Mirosław Rubas, którego ojciec służył w KOP. Spotkania z żywą historią, świadkami walk, żołnierzami zapomnianych formacji granicznych były przepełnione dużą atmosferą emocji.
Pierwsze zebrania odbywały się przy ulicy 17-Stycznia w Warszawie, w siedzibie Reprezentacyjnego Zespołu Artystycznego SG ,,Granica”. Przyjęliśmy zasadę, że raz w miesiącu, a niekiedy ze względu na prowadzone sprawy organizacyjne dwa razy, dochodziło do spotkań. Z tych spotkań były realizowane filmy kamerą wideo przez płk Wojciecha Zachariasza jako dokument. Te kroniki powinny się zachować w KGSG.
Pułkownik Zachariasz zrealizował film, który rozświetlił historię KOP. Jako pierwszy zlikwidował tą białą plamę historii formacji granicznych. Wymazani z historii Polski, Wojska Polskiego żołnierze KOP i SG w filmie ,,Tam gdzie Milczą Ptaki”. Film oddał hołd bestialsko pomordowanym przez sowieckie NKWD w 1940 roku i pogrzebanym w miednojskich Dołach Śmierci. Żyjący powrócili i z podniesioną głową zaczęli wspominać służbę w ochronie granic państwowych Rzeczypospolitej Polskiej.
W grudniu 1992 roku został utworzony Społeczny Zespół Upamiętniania Tradycji Korpusu Ochrony Pogranicza im. gen. Henryka Minkiewicza-Odrowąża. Działalność tego Zespołu była w tamtym czasie bardzo popierana przez przełożonych KGSG i duszpasterstwo. To prosperity trwało do maja 1994 roku. W 1994 roku rozformowano Reprezentacyjny Zespół SG „Granica”. Odszedłem na emeryturę ze Straży Granicznej i nikt na moje miejsce nie był wyznaczony do opieki nad Zespołem. Marazm jaki zaistniał w okresie 1994-1995 był nie do pogodzenia się dla starych wiarusów formacji granicznych. Rozpoczęliśmy spotkania organizacyjne utworzonego Zespołu w moim domu, żona przygotowywała nam herbatę, kawę i tak w ciepłej atmosferze planowaliśmy dalszy ciąg działalności.
W 1995 roku powróciłem do pracy, ale już jako pracownik cywilny i nie w SG lecz Policji. Właśnie w tej organizacji Nasz Zespół otrzymał pomoc w postaci udostępnienia pomieszczenia przy ulicy Rakowieckiej w Centrum Kultury Policji. Członkowie zarządu SZUT KOP przystąpili do opracowania Statutu dla utworzenia stowarzyszenia, tak aby można było utworzyć organizację pozarządową. Prace były prowadzone między innymi przeze mnie, Panią Marszewską, Mirosława Rubasa i po woli doprowadziliśmy do zarejestrowania w Sądzie Zespołu Organizacyjnego lecz już pod nową nazwą Stowarzyszenia Weteranów Polskich Formacji Granicznych, w skrócie SWPFG.
Najważniejsze było ustalenie celów Stowarzyszenia. Naszym celem było i jest inspirowanie i prowadzenie badań nad historią organizacji ochrony granicy RP oraz występowanie do władz państwowych w sprawach związanych z ochroną granicy państwowej i sytuacją na pograniczu, utrzymywanie więzi wśród członków Stowarzyszenia oraz reprezentowanie ich interesów, obrona godności i dobrego imienia żołnierzy Wojska Polskiego i funkcjonariuszy pełniących służbę w Polskich Formacjach Granicznych, wspieranie działań zmierzających do nadania właściwej rangi w państwie, problematyce ochrony granicy RP i utrzymanie bezpieczeństwa na pograniczu przez organa do tego powołane. Te cele od dnia zarejestrowania Stowarzyszenia nie zmieniły się.
Sąd Wojewódzki w dniu 4 marca 1997 roku dokonał rejestracji naszego Stowarzyszenia. Członkami założycielami Stowarzyszenia byli: Jan Sadowski, Stefan Byster, Stanisław Buczak, Jan Cwiek, Antoni Jodkiewicz, Antoni Jurasz, Zygmunt Kowalczyk, Józef Krzemiński, Włodzimierz Marszałek, Andrzej Marszewski, Edmund Niedbała, Henryk Pakuła, Mirosław Rubas, Antoni Stawski, ks.płk Antoni Szyrwiński (kapelan Stowarzyszenia), Bronisław Terlecki, Ryszard Rawa, Jan Czapiewski, Robert Bieniek, Edmund Kitowski, Tadeusz Niedziela, ks. mjr Kazimierz Tuszyński, Krzysztof Niemiec, Stanisław Goc, Piotr Gęgotek i Konstanty Girjatowicz.
Na Walnym Zebraniu w dniu 20 czerwca 1997 roku został wybrany pierwszy Zarząd: przewodniczącym został Jan Sadowski, wiceprzewodniczącymi Antoni Szyrwiński, Zygmunt Kowalczyk i Mirosław Rubas, sekretarzem Jan Czapiewski, skarbnikiem Ryszard Rawa, a członkami Zarządu Andrzej Marszewski, Antoni Wolny, Stanisław Buczak, Piotr Gęgotek i Krzysztof Niemiec. Należy dodać, że pierwsze Walne Zebranie odbywało się w KGSG. Uczestników zebrania podjął uroczystym obiadem Komendant Główny SG.
W tym samym roku otrzymaliśmy siedzibę w KGSG. Pragnę podkreślić, że żołnierze KOP działający w Węgierskiej Górce naturalnie zostali przyjęci do Stowarzyszenia i to byli prawdziwi KOPiści.
Stowarzyszenie ustaliło w dniu 10 stycznia 1994 r. Honorową Odznakę KOP. Nasz przyjaciel Pan prof. Witold Surowiecki opracował wzór tej odznaki i przekazał dla nas wszelkie prawa jej stosowania i nadawania. Po opracowaniu przeze mnie Regulaminu i Uchwały, która została przyjęta SZUTKOP, została wybrana Kapituła, która ma prawo do jej nadawania.
Waldemar Bocheński Grodzisk Maz. 6 maja 2012 roku
prezes Zarządu SWPFG
W październiku 1993 roku odsłonięto w Katedrze Polowej WP dwie tablice pamiątkowe, pierwszą – poświęconą żołnierzom KOP poległym i pomordowanym w latach II wojny światowej, drugą – upamiętniająca postać gen. Franciszka Kleeberga, dowódcy SGO „Polesie”. W kolejnych latach SZUTKOP działał coraz szerzej upamiętniając tradycje KOP, nawiązywał współpracę z kolejnymi organizacjami, doprowadził do odsłonięcia tablicy pamiątkowej KOP w Sejnach, nadania imienia gen. Nikodema Sulika placówce SG we Włodawie, nadania imienia KOP i ufundowania sztandaru Szkole Podstawowej w Wytycznie. W październiku 1996 roku doprowadzono do odsłonięcia w kościele Świętego Krzyża w Warszawie tablic upamiętniających żołnierzy KOP i SG zamordowanych w 1940 roku przez NKWD. 3.03.2004 r. zmarł prezes SWPFG płk Jan Sadowski. Od 2.09.2004 r. kolejnym prezesem SWPFG był inż. Mirosław Jan Rubas, który pełnił obowiązki do śmierci 3.05.2010 r. Pierwszego września 2010 roku Zarząd Stowarzyszenia powierzył obowiązki kolejnego prezesa SWPFG dotychczasowemu wiceprezesowi, inż. Waldemarowi Bocheńskiemu, wnukowi komisarza Straży Granicznej II RP, żołnierza Września 1939 roku, zamordowanego 23.04.1940 r. przez sowieckie NKWD.
W latach 1992-2012 Stowarzyszenie i jego członkowie uczestniczyli w spotkaniach z Ojcem Świętym Janem Pawłem II i najwyższymi dostojnikami Państwa Polskiego, ufundowali i uczestniczyli w odsłonięciu 23 tablic upamiętniających formacje graniczne i ich żołnierzy, doprowadzili do nadania imion formacji granicznych 6 szkołom (Wytyczno, Wiżajny, Hanna, Szydłowiec, Zawady, Bolesławiec nad Prosną), 5 jednostkom SG, uczestniczyli w komitetach honorowych i fundowali sztandary tym szkołom i Oddziałom SG, przekazali pamiątkowy moździerz klasztorowi na Jasnej Górze. Stowarzyszenie wyemitowało trzy rocznicowe edycje Honorowego Jubileuszowego Znaku KOP (1995, 1999, 2004), którymi wyróżniło wielu zasłużonych działaczy, współpracujących z nami przedstawicieli Straży Granicznej i Wojska Polskiego, władz samorządowych, nauczycieli i swoich członków. Dotychczas trzy osoby, w tym ś.p. b. Prezydent RP na Uchodźstwie Ryszard Kaczorowski, Członek Honorowy SWPFG, zostały wyróżnione Złotymi Honorowymi Jubileuszowymi Znakami KOP, a 17 organizacji otrzymało Duże Odznaki Honorowe KOP. W 2009 roku SWPFG nawiązało współpracę ze Stowarzyszeniem „Parafiada”, nasi członkowie stali się animatorami posadzenia 27 katyńskich Dębów Pamięci. Członkowie Stowarzyszenia corocznie uczestniczą w uroczystościach rocznicowych w miejscach walk żołnierzy formacji granicznych w 1939 roku: w Węgierskiej Górce, Baraku i Szydłowcu, Wiźnie i Wytycznie oraz w miejscach męczeństwa, od 2009 roku, po nawiązaniu współpracy z harcerzami Hufca Wołyń na Ukrainie, także w Tynnem, w miejscu boju stoczonego po 17.09.1939 r. przez kompanię forteczną baonu KOP Sarny z agresorem sowieckim. Stowarzyszenie aktywnie współpracuje z Komendą Główną i terenowymi jednostkami organizacyjnymi Straży Granicznej, szkołami noszącymi imiona lub pielęgnującymi tradycje formacji granicznych i ich bohaterów, a także organizacjami społecznymi, m.in. Stowarzyszeniem „Wizna 1939”, z którym po sierpniowej ekshumacji, we wrześniu 2011 roku współorganizowało uroczystości pogrzebowe szczątków obrońców Odcinka „Wizna” kpt. Raginisa i por. Brykalskiego. Stowarzyszenie współpracuje z kilkoma grupami rekonstrukcji, m.in. Grupą Rekonstrukcji Centralnej Szkoły Podoficerskiej w Osowcu, której członkowie są także naszymi członkami, Konną Grupą im. 1 Pułku Kawalerii KOP, Ochotniczym Szwadronem Ułanów Ziemi Tomaszowskiej, któremu w sierpniu 2011 r. przekazaliśmy barwy 1 Pułku Kawalerii KOP. Członkowie Stowarzyszenia wygłosili ponad 40 referatów podczas konferencji naukowych, spotkań w muzeach i towarzystwach historyczno-naukowych, poświęcili wiele godzin na patriotyczno-historyczne prelekcje multimedialne w szkołach, zorganizowali cztery konferencje i sympozja naukowe. W 2011 ruszyła pierwsza edycja zorganizowanego przez SWPFG Ogólnopolskiego Konkursu Historyczno-Sprawnościowego „Szlakami Obrońców Granic”, którego finał odbędzie się w Węgierskiej Górce w dniach 26-27.05.2012 r. Stowarzyszenie wydało dwie książki o tematyce historycznej: autorstwa M.Rubasa „Katyńską listę strat polskich formacji granicznych” (2000) i „Oni strzegli granic II Rzeczypospolitej” (2002); członkowie SWPFG opublikowali wiele artykułów w prasie, biuletynach SG, materiałach konferencyjnych (m.in. IPN), rocznikach i innych publikacja zwartych, a także samodzielne książki. W latach 2004-2011 Stowarzyszenie wydało cztery numery Jednodniówki „Ślady Pamięci” poświęcone historii i tradycjom Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej II RP. W 2007 roku SWPFG przekazało Straży Granicznej listę strat żołnierzy KOP i SG zamordowanych przez NKWD na Kresach i w trakcie likwidacji w 1940 roku obozów jenieckich, której część posłużyła do sporządzenia wykazu osób do pośmiertnych awansów. Od 19.04.2012 r. w Komendzie Głównej SG prezentowana jest wystawa fotogramów poświęcona XX-leciu działalności Stowarzyszenia. Działalność społeczna wielu naszych członków była nagradzana odznaczeniami państwowymi i resortowymi, m.in. Krzyżami Oficerskim i Kawalerskimi Orderu Odrodzenia Polski, Złotymi, Srebrnymi i Brązowymi Krzyżami Zasługi, Medalami za Zasługi dla Obronności Kraju, Medalami „Pro Memoria”, Medalami za Zasługi dla Straży Granicznej.