18-19.09.2021 r. - Jaśliska
W malowniczej scenerii Beskidu Niskiego, w wrześniowy weekend, uczestniczyliśmy w uroczystościach upamiętniających Straż Graniczną II RP na terenie dzisiejszej gminy Jaśliska: komisariaty Jaśliska i Posada Jaśliska oraz placówki II Linii Czeremcha, Wola Wyżna i Jasiel oraz działania KOP-u.
W pierwszym dniu, w Sali Widowiskowej GOK, odbył się wernisaż wystawy czasowej poświęconej polskim formacjom granicznym 1918-1939, na której pokazano kilkaset eksponatów pochodzących ze zbiorów Prezesa SWPFG W. Bocheńskiego i Prywatnego Muzeum Podkarpackich Pól Bitewnych w Krośnie Lesława Wilka. Niektóre z nich nie były dotąd prezentowane w Polsce. Wśród eksponatów znalazły się oryginalny mundur oficera SG, czapki, w tym oryginalna zimowa SG, broń biała i palna, hełmy, orły czapkowe, ordery i odznaczenia, odznaki, ryngrafy, legitymacje, dyplomy, wyposażenie kancelarii, instrukcje, czasopisma, książki, elementy oporządzenia, artefakty znalezione na polach bitew, pamiątki osobiste, albumy i fotografie, itp.
Ta zaledwie niewielka cząstka przedmiotów rozproszonych w prywatnych kolekcjach wręcz woła o potrzebie zebrania ich i utworzenia formalnego, zarejestrowanego Muzeum Polskich Formacji Granicznych. Na walnym zebraniu SWPFG, które odbyło się 29.08.2021 r. upoważniono zarząd do podjęcia działań prowadzących do powołania i zarejestrowania takiego muzeum. W wernisażu uczestniczyli: Adam Dańczak – wójt gminy, Piotr Urban – sekretarz gminy i zarazem prezes Stowarzyszenia na Trakcie Węgierskim, L. Wilk – współwłaściciel muzeum w Krośnie i W. Bocheński – Prezes SWPFG. Na wystawę przybył także gen. bryg. SG Jacek Bajger – z-ca Komendanta Głównego SG. W ciągu dwóch dni wystawę zwiedziło nie mniej niż 200 osób, w dużej części turystów wędrujących beskidzkimi szlakami.
Po zwiedzeniu wystawy nasi członkowie zostali zaproszeni do zwiedzania ekspozycji w muzeum w Krośnie. W drodze powrotnej odwiedziliśmy na cmentarzu w Dukli mogiły 16-tu żołnierzy z baonu „Dukla” 2 pp KOP "Karpaty", poległych w Jasionce 9.09.1939 r. W godzinach popołudniowych w Muzeum Regionalnym „Kuźnia Tradycji – Tak się żyło w Jaśliskach”, wśród prezentowanych eksponatów obejrzeliśmy także ekspozycję poświęconą Inspektoratowi Granicznemu SG w Jaśle. Placówka przypomina o wielkiej historii tej niewielkiej dzisiaj miejscowości.
W drugim dniu naszego pobytu na Podkarpaciu nastąpiło otwarcie nowego szlaku turystycznego Placówek SG II RP na terenie Gminy Jaśliska. Ustalone miejsca placówek zostały oznakowane tablicami opracowanymi przez A.Olichwiruka, na których wykorzystano zdjęcia ze zbiorów prezesa. Tablice, wykonane w ramach Programu „Niepodległa”, zostały zamontowane przez członków Stowarzyszenia na Trakcie Węgierskim i muzeum w Krośnie, partnerów SWPFG. Wędrowaliśmy szlakiem dawnych komisariatów i placówek od nieistniejącej dzisiaj wsi Czeremcha do granicy państwa Przełęcz Beskid. W Czeremsze, w walce z oddziałami słowackim, 6.09.1939 r. poległ por. Piotr Łazarewicz, d-ca I plut. 5 komp. 2 pp KOP „Karpaty”, który został pochowany na zaniedbanym dzisiaj wiejskim cmentarzu. Niestety w dostępnych publikacjach powielane są błędne informacje jakoby ten oficer, któremu zmieniono imię na Piotr (asp. SG Piotr Łazarewicz walczył na Podlasiu i przeżył wojnę), zginął i został pochowany w mogile zbiorowej w Czeremsze na Podlasiu. Ta sprawa będzie zapewne przedmiotem kwerend i badań podjętych przez SWPFG.
W godzinach popołudniowych podczas czterogodzinnej konferencji historycznej (ok. 70 uczestników) poświęconej funkcjonowaniu SG i KOP na Podkarpaciu, nasi członkowie zaprezentowali dwa referaty „Polskie formacje graniczne dwudziestolecia międzywojennego - Jaśliska na straży Niepodległej” (W. Bocheński) i „Szwadron KOP „Bystrzyce” w Dukli 1938” (A. Olichwiruk) ze zdjęciami ze zbiorów Muzeum Historycznego – Pałac w Dukli". Ten szwadron, wchodzący w skład Pułku KOP „Sarny” z m.p. w Bystrzycach przybył do Dukli 13 kwietnia 1938 r. w ramach akcji asystentacyjnej prowadzonej na polecenie władz na Podkarpaciu podbużanym przez nacjonalistów OUN i komunizowanym przez sowieckie bojówki. . 29 maja 1938 r. na dukielskim rynku odbyła się patriotyczna uroczystość z udziałem szwadronu, w trakcie której odsłonięto pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego. Szwadron odszedł z Dukli 14 czerwca 1938 r. żegnany przez hrabinę Tarnowską. Działalność KOP pozostawiła w Dukli trwałe ślady, a tragiczną pamiątką wrześniowych walk na tym odcinku Podkarpacią są mogiły KOP-istów na cmentarzu w Dukli i nieznane dzisiaj miejsca pochówku żołnierzy WP, ON, KOP i SG, być może także na cmentarzu w Jaśliskach.
Dwudniowe uroczystości pod hasłem „Jaśliska na straży Niepodległej” odbyły się pod Patronatem Honorowym Pana Piotra Babinetza, Posła na Sejm RP, .który uczestniczył w konferencji. Na zakończenie uroczystości Prezes SWPFG, w asyście Pana Posła, odznaczył animatora poszukiwania śladów formacji granicznych w Karpatach Pana L. Wilka, medalem „Za zasługi w popularyzowaniu tradycji ochrony polskich granic”.
Zapewne wrócimy jeszcze nie raz do gościnnych Jaślisk, a podjęta inicjatywa – mamy nadzieję – pobudzi sąsiednie gminy do przedłużenia szlaku turystycznego na ich teren.
